İşçi alacakları 4857 Sayılı İş Kanununda düzenlenmiş olup işçinin çalışması ve emeğinin karşılığı olan parasal değerlerdir. İşçi alacaklarının bir kısmı feshe bağlı alacaklar olup iş akdinin son bulmasıyla talep edilebilir kalemlerdir. İşçi alacaklarının bir kısmı ise feshe bağlı olmayıp, iş akdi feshedilmiş olsun veya olmasın işçinin hak kazandığı zaman talep edebileceği alacak kalemleridir. Aşağıda işçinin iş hukukundan doğan tazminat haklarına değineceğiz.

KIDEM TAZMİNATI

Kıdem tazminatı iş akdi sona eren işçiye belirli şartlar altında, işe başladığı tarihten iş akdinin sona erdiği tarihe kadar olan süreçte her geçen tam yıl için işveren tarafından 30 günlük ücret tutarında ödenen tazminattır. Bir yılı geçkin süreler de ise aynı oran üzerinden ödeme yapılır. Kıdem tazminatına hak kazanmak için öncelikle bazı şartların gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu şartlar;

• 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi işçi olmak
• En az bir yıl süredir aynı işverene ait iş yerinde çalışıyor olmak
• Söz konusu iş akdinin 4857 sayılı İş Kanunu’nda belirtilen nedenlerden biri ile son bulması.

Kıdem tazminatına hak kazanmak için yukarıdaki şartlardan hepsinin aynı anda gerçekleşmiş olması zaruridir. Kıdem tazminatına hak kazanmak yalnızca işten çıkarılmaya bağlı olmaz. Aynı zamanda haklı sebeple fesih hakkını kullanan işçi de hak kazanmaktadır. İşveren tarafından yapılan haksız fesih ve işçi tarafından yapılan haklı fesih kıdem tazminatına dayanak oluşturacaktır. İşçi aynı zamanda başkaca şekillerde de kıdem tazminatına hak kazanmaktadır. Bunlar;

• Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla,
• Bağlı bulundukları kanunla kurulmuş olan kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla; 506 sayılı Kanunun 60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinin (a) ve (b) alt bentlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları veya aynı Kanunun geçici 81 inci maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleri ile işten ayrılmaları nedeniyle,
• Kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile sona erdirmesi veya işçinin ölümü sebebiyle son bulması hallerinde, işçinin işe başladığı tarihten itibaren iş sözleşmesinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.

İHBAR TAZMİNATI

İşçi bildirim şartına uymaksızın işi terk ederse işverene, işveren de bildirim şartına uymadan işçinin iş akdini sona erdirirse işçiye çalışma süresi dikkate alınarak ödenen tazminata ihbar tazminatı denmektedir. 4857 Sayılı İş Kanunu’nun Süreli Fesih başlıklı 17.maddesine göre, belirsiz süreli iş sözleşmelerinin feshinden önce durumun diğer tarafa bildirilmesi gerekir. Bu bildirimlerin süresi de işçinin çalıştığı toplam sürelere göre değişiklik göstermektedir.

İhbar tazminatı yalnızca belirli koşulun varlığı halinde söz konusu olmaktadır. Ancak belirsiz süreli çalışan bir işçi ihbar tazminatına hak kazanmaktadır ya da ödemek durumunda kalacaktır. Belirli süreli iş akdine bağlı olarak çalışan bir işçinin bu tazminata hak kazanması veya ödemek durumunda kalması söz konusu olmayacaktır.

ASKERLİKTEN DOĞAN TAZMİNAT

Herhangi bir askeri ve kanuni görev maksadıyla işinden ayrılan işçiler bu görevin sona ermesinden başlayarak iki ay içerisinde işe girmek istedikleri takdirde işveren tarafından eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal işe almak zorundadır. Eğer boş yer yoksa boşalacak olan ilk işe o andaki şartlarla almak zorundadır.

Mevcut durumun şartlarının uygun olmasına rağmen işveren tarafından iş akdi yapma yükümlülüğü yerine getirilmezse işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye üç aylık ücret tutarında tazminat ödemesi gerekmektedir.

ENGELLİLİKTEN DOĞAN TAZMİNAT

İş yerinden malulen ayrılmak zorunda kalan işçiler, maluliyeti ortadan kalktıktan sonra eski iş yerinde tekrar işe alınmak istedikleri takdirde, işveren tarafından eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal işe almak zorundadır. Eğer boş yer yoksa boşalacak olan ilk işe o andaki şartlarla almak zorundadır.

Mevcut durumun şartlarının uygun olmasına rağmen işveren tarafından iş akdi yapma yükümlülüğü yerine getirilmezse işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye altı aylık ücret tutarında tazminat ödemesi gerekmektedir.

EŞİT DAVRANMAMA TAZMİNATI

İşveren iş ilişkilerinde dil, din, ırk, mezhep, cinsiyet, siyasal düşünce vb. sebeplere dayanan ayrım yapamaz. İş veren esaslı sebepler olmadıkça tam süreli çalışan işçi karşısında kısmi süreli çalışan işçiye, belirsiz süreli çalışan işçi karşısında belirli süreli çalışan işçiye farklı işlem yapamaz. Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştırılamaz.
İş ilişkisinde veya sona ermesinde 4857 sayılı İş Kanunu’nun 5. maddesinde belirtilen hususlara aykırı davranıldığında işçi, dört aya kadar ücreti tutarındaki uygun bir tazminat ile birlikte yoksun bırakıldığı diğer haklarını da talep edebilir.

İŞ GÜVENCESİ TAZMİNATI(İŞE BAŞLATMAMA)

İş Kanunu’nun 18 ve devamı maddelerine dayanarak işe iade davası açan işçi, işe iade kararı verilmesinin kendisine tebliğinden itibaren 10 gün içerisinde işverenine işe başlama başvurusunda bulunmak zorundadır. İşçinin bu başvurusu işveren tarafından kabul edilmez ve işçi işe başlatılmaz ise işçi, en az dört ve en fazla sekiz aylık ücret tutarında iş güvencesi tazminatını almaya hak kazanır.
Fakat iş güvencesi tazminatına hak kazanabilmek için belirli şartların bir arada bulunması gerekmektedir. Bunlar;

• İş yerinde 30 veya daha fazla işçinin çalışıyor olması,
• İş sözleşmesinin belirsiz süreli olması,
• İşçinin en az 6 ay kıdeminin olması,
• İşletmenin bütününü sevk eden ve idare eden işveren vekili ve yardımcıları ile iş yerinin bütününü sevk ve idare eden ve işçiyi işe alma ve işten çıkarma yetkisi bulunan işveren vekili olmaması gerekir.

KÖTÜ NİYET TAZMİNATI

Kötü niyet tazminatı, iş güvencesi kapsamının dışında kalan işçinin belirsiz süreli iş akdinin işveren tarafından kötü niyetli olarak feshedilmesine karşılık olarak öngörülmüş bir yaptırımdır. İş güvencesi kapsamında olmayan işçi, işe iade talebinde bulunamıyor ancak kötü niyet tazminatını talep edebilmektedir. Kötü niyet tazminatına hak kazanmak için 3 şartın bir arada bulunması gerekmektedir.

• İşçi, iş güvencesinden yararlanamıyor olmalı,
• Belirsiz süreli bir iş akdinin varlığı bulunmalı,
• İş akdi işveren tarafından kötü niyetle feshedilmelidir.

Fesih hakkının kötüye kullanılarak sona erdirildiği durumlarda işçiye bildirim süresinin üç katı tutarında tazminat ödenir.

KAYNAKÇA :
https://birim.ailevecalisma.gov.tr/media/6000/2011_41.pdf
https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4857.pdf